در بسیاری از صنایع شیمیایی، پتروشیمی، رنگ‌سازی، داروسازی و حتی صنایع غذایی، حضور گازهای قابل اشتعال، بخارات فرار و گرد و غبارهای قابل انفجار، محیط کاری را مستعد خطر انفجار می‌سازد. به همین دلیل استفاده از تجهیزات ضدانفجار (Explosion-Proof) به یک الزام حیاتی برای تضمین ایمنی تبدیل شده است.
۱. تجهیزات ضدانفجار چیستند؟
تجهیزات ضدانفجار، دستگاه‌ها یا تجهیزاتی هستند که به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند تا در محیط‌هایی که احتمال وجود گازهای اشتعال‌زا یا گرد و غبار قابل انفجار وجود دارد، خود باعث ایجاد جرقه یا انفجار نشوند و در صورت بروز خطا، آن را در خود مهار کنند. این تجهیزات معمولاً با استانداردهایی نظیر ATEX، IECEx، UL یا FM تأیید می‌شوند.
۲. انواع تجهیزات ضدانفجار
- الکتروموتورها و تابلوهای برق ضدانفجار
طراحی شده با بدنه‌ی مقاوم برای جلوگیری از خروج شعله به محیط بیرونی در صورت انفجار داخلی. - لامپ‌ها و روشنایی ضدانفجار (Ex Lighting)
دارای شیشه و محفظه‌ی مقاوم در برابر ضربه و انفجار، مناسب برای فضاهای پر خطر. - سنسورها و تجهیزات ابزار دقیق ضدانفجار
سنسور دما، فشار، سطح یا جریان که در محیط‌های حساس به انفجار با حفاظت خاص نصب می‌شوند. - سوئیچ‌ها و کلیدهای ضدانفجار
جهت قطع و وصل جریان بدون ایجاد جرقه در محیط‌های خطرناک.
۳. کاربردها در صنایع شیمیایی و دارویی
در محیط‌هایی مانند کارخانه‌های تولید پراکسیدها، رنگ‌ها، رزین‌ها و سایر ترکیبات شیمیایی فرار، وجود بخارات قابل اشتعال و گرد و غبار خطر انفجار را افزایش می‌دهد. نصب تجهیزات ضدانفجار نه‌تنها از حوادث جانی و مالی جلوگیری می‌کند، بلکه امکان دریافت مجوزهای ایمنی و تولید را نیز فراهم می‌سازد.
۴. کلاس‌بندی مناطق خطر (Zone Classification)
بر اساس احتمال حضور مواد خطرناک در فضا، محیط‌ها به کلاس‌های مختلف تقسیم می‌شوند:
- Zone 0: همیشه گاز قابل انفجار در محیط وجود دارد.
- Zone 1: به‌صورت دوره‌ای گاز یا بخار قابل انفجار وجود دارد.
- Zone 2: فقط در شرایط غیرعادی احتمال انفجار وجود دارد.
انتخاب تجهیزات باید مطابق با منطقه‌ای باشد که در آن نصب می‌شوند.
۵. نکات مهم در نصب و نگهداری
- استفاده از متریال مناسب و بدنه‌های غیرجوش‌پذیر
- رعایت اتصالات استاندارد برای کابل‌کشی
- نگهداری و بازرسی دوره‌ای توسط تکنسین‌های آموزش‌دیده
- استفاده از اتصالات آنتی‌استاتیک برای جلوگیری از تخلیه الکترواستاتیکی
جمع‌بندی
تجهیزات ضدانفجار یکی از پایه‌های اساسی در حفظ ایمنی محیط‌های صنعتی حساس است. با انتخاب دقیق، نصب اصولی و نظارت مستمر، می‌توان ریسک حوادث انفجاری را به میزان چشم‌گیری کاهش داد و محیطی امن برای کارکنان و ماشین‌آلات فراهم آورد.
